Historia wina cz.1

Historia wina jest niemal tak stara jak historia naszej cywilizacji. Trudno jednoznacznie wskazać, kiedy człowiek udomowił dziką winorośl, przyjmuje się jednak, że stało się to na Bliskim Wschodzie około V tysiąclecia p.n.e. (ponad 7000 lat temu), choć znajomość picia wina powstałego ze sfermentowanego soku dzikich owoców musiała być jeszcze starsza.

Obecnie uważa się, że najstarsze znaleziska świadczące o uprawie winorośli oraz produkcji wina pochodzą obszarów dzisiejszej Gruzji, Armenii oraz Iranu.

W epoce chalkolitu (okres przejściowy pomiędzy epoką kamienia i brązu, zróżnicowany terytorialnie, np. w Egipcie trwał w latach 5500-3100 p.n.e.) pojawiają się pierwsze ślady świadomej produkcji wina. Na stanowisku Hajji Firuz Tepe w Iranie archeolodzy znaleźli zespół budynków z cegły mułowej, w których znajdowały się wbudowane dzbany do przechowywania wina (obecność kwasu winowego i soli wapiennej potwierdzono badaniami fizyko-chemicznymi). Zabytki te datowane zostały w przybliżeniu na lata 5400 p.n.e.

Kolejne znalezisko o podobnym charakterze odkryto podczas prac w roku 2011 w kompleksie grot w pobliżu miejscowości Areni (ok. 120 km od Erywania w Armenii). Odkryto tam pozostałości niewielkiej winnicy z kompletnym wyposażeniem do produkcji wina. Archeolodzy odsłonili m.in. gliniane dzbany do fermentacji, kadź do wyciskania soku oraz inne naczynia, w tym misy i filiżankę służącą zapewne do picia. Stanowisko datowane jest na podstawie badań radiowęglowych na 4000 lat p.n.e.

Z obszaru Kaukazu i wybrzeża Morza Czarnego znajomość uprawy winorośli przekazana została dalej na południe, na obszar Mezopotamii. W widłach Tygrysu i Eufratu Sumerowie wytwarzali wino już od II połowy 4 tys. p.n.e.

Kolejnym miejscem na mapie jest Egipt, gdzie ślady wina odkryte zostały w grobowcach Faraonów około 3150 lat p.n.e.

Wino egipskie króla Skorpiona I – 3150 p.n.e.

Do Grecji wino dostało się prawdopodobnie za pośrednictwem plemion Trackich bądź z Azji Mniejszej około 2 tys. p.n.e. skąd niewiele później musiało przedostać się na obszar Półwyspu Iberyjskiego oraz Włoch. Do Południowej Francji wino zawędrowało około roku 500 p.n.e. Świadczą o tym odkryte w Lattes (ok 10 km od Montpellier) gliniane Amfory na wino sprowadzone z Etrurii pomiędzy rokiem 525-475 p.n.e.

W tym samym regionie odkryto również wapienną tłocznię do wyciskania winogron, co potwierdza nie tylko umiejętność picia ale i produkcji wina.

Zawsze jednak mechanizm był ten sam. Wino jako napój docierało na nowe tereny wraz z ludnością, która je tam przywoziła i w krótkim czasie rozpoczynał się proces adaptacji oraz własnej produkcji wina.

amfora z Chramis Didi Gora (Grzuzja, Muzeum Narodowe w Tbilisi, ok. VI w p.n.e.

Kalendarium:

• 5000 lat p.n.e. na Bliskim Wschodzie pojawiają się pierwsze ślady uprawy i produkcji wina (obszar Iranu, Gruzji i Armenii).
• ok. 3500 lat p.n.e. wino uprawiane jest na obszarze Mezopotamii (w dorzeczu rzek: Tygrys i Eufrat).
• 3150 lat p.n.e. – w Egipcie znaleziono dary grobowe w postaci amfor na wino w grobowcu króla Skorpiona I.
• Około 1750 lat p.n.e. w Kodeksie Hammurabiego pojawia się prawo regulujące handel winem (Babilonia, obszar dzisiejszego Iraku).
• Około 1600 lat p.n.e. wino pojawia się na obszarze wysp i kontynentu Hellady (Starożytna Grecja).
• 1500 – 1000 lat p.n.e. znajomość wina dociera na półwysep Apeniński (południowe Włochy).
• 500 lat p.n.e. wino pojawia się wśród plemion południowo-celtyckich (dzisiejsza Francja).

.

Historia wina cz.2

Przez cały okres trwania Imperium Rzymskiego (do końca IV wieku n.e.) produkcja wina jak i popularność tego napoju przeżywa prawdziwy rozkwit. Na wszystkich podbitych przez siebie terenach Rzymianie zakładali winnice i propagowali kulturę picia wina. Tak znane regiony jak francuska Burgundia czy hiszpańska Rioja umiejętność produkcji wina zawdzięczają właśnie Rzymianom. Niestety upadek cesarstwa był też hamulcem w rozwoju winiarstwa.

Średniowiecze

Ponownie dobre czasy dla wina nastały w średniowieczu, zaś prawdziwy przełom nastąpił wraz z powstawaniem i rozwojem klasztorów Benedyktyńskich a później Cysterskich. Wino w czasach średniowiecza spełniało dwojaką rolę: po pierwsze w naturalny sposób zastępowało niedobór wody pitnej, która w tym czasie wielokrotnie nie nadawała się do spożycia (alkohol zawarty w winie spełniał rolę odkażającą), po wtóre wino wpisane zostało w symbolikę chrześcijaństwa.

Ten drugi aspekt stał się z czasem wiodący z uwagi na dynamiczny rozwój kościoła. Już w Starym Testamencie czytamy iż Bóg powierzył troskę o winnice człowiekowi. Stąd od najdawniejszych czasów kielich z winem traktowany był wyjątkowo podczas wszystkich uczt. W innym miejscu znajdziemy informację o pierwszym znanym winogrodniku – biblijnym Noe, który po wielkim potopie osiadłszy na stokach Kaukazu zaczął uprawiać winorośl.

Noe odurzony winem (Kronika norymberska)

Od I w n.e. wino w chrześcijaństwie otrzymuje szczególne znaczenie za sprawą Jezusa. Jednym z pierwszych cudów przypisywanych Chrystusowi jest zamiana wody w wino w Kanie Galilejskiej, natomiast podczas Ostatniej Wieczerzy ofiarował wino uczniom, przez co zajęło ono centralne miejsce w Eucharystii (wino jako symbol krwi Chrystusa). Upowszechnienie Eucharystii nastąpiło od IV weku n.e., należy jednak podkreślić, iż symbolika wina jako krwi ma głębsze korzenie, sięgające jeszcze czasów greckich. Podobnie w tradycji żydowskiej wypijano wino w czasie wieczerzy paschalnej, spożywanej przez Izraelitów na pamiątkę wyjścia z Egiptu.

w winnicy (marzec i wrzesień), Psałterz ok. r. 1180

Rozwój winiarstwa przez zakony związany był więc z koniecznością dopełnienia potrzeb sakralnych, ale też coraz częściej jako środek w handlu. W VIII wieku winiarstwo średniowieczne powiela już najlepsze wzorce z czasów Cesarstwa Rzymskiego. Sprzyja temu szybki rozwój chrześcijaństwa na niemal wszystkich terenach Południowej Europy – od Półwyspu Apenińskiego przez Francję po Półwysep Iberyjski, gdzie udana rekonkwista (walka chrześcijan o wyparcie Maurów) pozyskuje nowe obszary pod uprawę.
Winiarstwo Europejskie w okresie średniowiecza notowało niesłabnący wzrost niemal przez 1000 lat. Ale prawdziwy „złoty wiek” miał się dopiero zacząć.

Czasy nowożytne

Od XVI wieku winiarstwo Europejskie przeżywa swoje apogeum. Rozwinięte winnice doskonalą umiejętności produkcji win, które stają się bardziej wyrafinowane i wyszukane. Sprzyja temu prawodawstwo promujące winiarzy oraz ogólna moda. W tym czasie w Bordeaux rozpoczyna się produkcja win słodkich a w Szampanii mnich Dom Perignon (w 1670 roku) produkuje szampany ze specjalnie selekcjonowanych gron.

Europejskie wina opuszczają kontynent zdobywając sławę w tzw. nowym świecie winiarskim – tj. w Stanach Zjednoczonych, Ameryce Południowej i Afryce.

Dom Pierre Perignon (1638-1715)

W handlu winem kamieniem milowym było wynalezienie butelki i korka. W XVIII wieku szkło było już na tyle mocne, że wyprodukowane z niego butelki bez trudy wytrzymywały nawet dalekie podróże, a zamknięcie korkiem umożliwiło dodatkowo sezonowanie i wydłużenie przydatności do spożycia.

Załamanie winiarstwa nastąpiło w sposób całkowicie dla niego nieprzewidziany. Stało się to za sprawą niewielkiego insekta o nazwie filoksera (phylloxera vastatrix). Pod koniec XIX wieku mszyca ta przywieziona została do Europy za sprawą wymiany handlowej z Nowym Światem. W krótkim czasie (pomiędzy 1860 a 1880 rokiem) miliony hektarów na południu Europy zostało doszczętnie zniszczonych. Filoksera atakowała system korzeniowy niszcząc winorośl bez względu na szczep oraz miejsce. Kierunek zarazy rozprzestrzeniał się od Anglii przez Francję (1867), Portugalię (1871), Austrię (1872), Niemcy i Szwajcarię (1874), Włochy i Węgry (1875) po Hiszpanię (1878). Po roku 1880 niemal wszystkie kraje Europy aż po Rosję i Bałkany zostały dotknięte plagą.

wino kalifornijskie, r. 1869

Poza Europą filoksera pojawiła się także w Kalifornii, Australii oraz Afryce i na Antypodach. Jedynym krajem winiarskim wolnym od szkodnika były winnice Chile. W Europie rozpoczęto walkę z mszycą, jednak wszystkie metody były nieskuteczne. Dopiero znaleziona w Stanach Zjednoczonych winorośl odporna na filokserę przywróciła winiarzom nadzieję. W 1885 roku w badaniach botanicznych prowadzonych we Francji wyselekcjonowano ostatecznie podkład odporny na filokserę, na którym zaczęto szczepić Europejskie odmiany. W ten sposób około 1900 roku walka z filokserą została wreszcie wygrana, choć koszty były niebagatelne. W samej tylko Francji powierzchnia winnic zmniejszyła się o 1/3. Podobnie w innych krajach Europy, gdzie liczne okręgi winiarskie nigdy nie zostały już odtworzone.

Ciekawostki:

– Najstarsze wino:

Szczelnie zamknięta butelka pochodząca z około 350 r. n.e. od ponad 100 lat prezentowana jest w Muzeum Historycznym Pfalz w Niemczech. Została znaleziona w grobowcu rzymskiego notabla w okolicy miasta Speyer w 1867 roku. Okolica słynie z produkcji znakomitych win od czasów rzymskich. Wino wyprodukowane zostało prawdopodobnie z miejscowych zbiorów. Być może nawet w winnicy pochowanego Rzymianina. Od lat trwa debata, czy otworzyć tę butelkę i zbadać jej zawartość, czy też nie.